Publikacje
SPRAWA POLSKA W PARLAMENCIE FRANKFURCKIM 1848 ROKU
JAN KUCHARZEWSKI
Wstępem i przypisami opatrzył prof. Grzegorz Kucharczyk
Informacja o autorze opracowania:
Grzegorz Kucharczyk (ur. 1969) – profesor nauk humanistycznych, pracownik Instytutu Historii PAN oraz Akademii im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie (Prorektor ds. Nauki). Od lat zajmuje się badaniem dziejów Prus i Niemiec oraz stosunków polsko-niemieckich w XIX i XX wieku. Ostatnio opublikował: Długi Kulturkampf. Pruskie i niemieckie wojny kulturowe przeciw Polsce 1795–1918 (2020), Katedra i uniwersytet. O kryzysie i nadziei chrześcijańskiej cywilizacji (2021), Odsiecz z nieba. Prymas Wyszyński wobec rewolucji (2021), Prusy. Pięć wieków (2021).
Książka została wydana z finansowym wsparciem Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.
Wydawca: Fundacja Historia i Kultura
Dystrybucja: Dressler Dublin Sp. z o.o.
księgarnia internetowa www.swiatksiazki.pl
Książka Jana Kucharzewskiego „Sprawa polska w parlamencie frankfurckim”, po raz pierwszy opublikowana w 1908 roku, jest pierwszym (i przez długie dziesięciolecia jedynym) opracowaniem przełomowego dla niemieckiej kultury politycznej wydarzenia, jakim było stanowisko przyjęte w lipcu 1848 roku przez niemieckie Zgromadzenie Narodowe w sprawie przynależności ziem polskich do przyszłej Rzeszy Niemieckiej.
W 1848 roku ostatecznie zakończył się krótkotrwały „zachwyt nad Polską” niemieckiego liberalizmu, który ustami Wilhelma Jordana z trybuny parlamentarnej we frankfurckim kościele św. Pawła opowiedział się otwarcie za „zasadą zdrowego egoizmu narodowego”. Takie stanowisko zostało zaakceptowane przez liberalno-demokratyczną większość Zgromadzenia Narodowego obradującego we Frankfurcie nad Menem. Nie można jednak zrozumieć również późniejszego zachowania zdecydowanej większości niemieckich liberałów popierających politykę Bismarcka w dobie wojen zjednoczeniowych, Kulturkampfu i twardej polityki germanizacyjnej realizowanej w zaborze pruskim, jeśli nie uwzględni się podstawowego faktu, że logikę tak rozumianej „Realpolitik” środowiska te przejęły już znacznie wcześniej. O tym „momencie przejścia” opowiada książka Jana Kucharzewskiego.
Została ona po raz pierwszy opublikowana w 1908 roku. Był to szczególnym moment, gdy pruski parlament uchwalał serię antypolskich „praw wyjątkowych”, na czele z tzw. ustawą kagańcową (radykalnie ograniczającą możliwość używania języka polskiego w przestrzeni publicznej) oraz ustawą o przymusowym wywłaszczeniu własności polskiej na rzecz działającej od 1886 roku pruskiej Komisji Kolonizacyjnej. Autor książki nie krył, że jego zamiarem było ukazanie polskim czytelnikom intelektualnych korzeni politycznej postawy pruskich oraz niemieckich narodowych – liberałów, którzy w Landtagu poparli te antypolskie posunięcia rządu w Berlinie.
Jan Kucharzewski powszechnie kojarzony jest jako specjalista od badania dziejów ewolucji rosyjskiej kultury politycznej w dziewiętnastym i dwudziestym wieku. Temu poświęcone jest jego opus magnum, wielotomowe opracowanie „Od białego caratu do czerwonego”. Książka „Sprawa polska w parlamencie frankfurckim” jest znacznie mniejsza objętościowo. Porusza jednak niezmiernie istotny fragment dziejów Niemiec i stosunków polsko-niemieckich w dziewiętnastym wieku. Jej wznowienie jest jednocześnie przypomnieniem, że Kucharzewski ma ciągle coś ważnego do powiedzenia nam o dziejach kultury politycznej naszych dwóch najważniejszych sąsiadów.
Die erstmals 1908 erschienene Monographie von Jan Kucharzewski – „Die Polenfrage im Frankfurter Paulskirchenparlament” – bildete die erste (und jahrzehntelang einzige) Studie über ein für die politische Kultur Deutschlands im 19. Jahrhundert bahnbrechendes Ereignis – die von der Frankfurter Nationalversammlung in der „Polendebatte“ im Juli 1848 propagierte Zugehörigkeit der polnischen Gebiete Preußens zum künftigen Deutschen Reich.
Im Jahre 1848 endete die nur kurze Zeit anhaltende „Polenbegeisterung“ des deutschen Liberalismus definitiv. Zum Ausdruck kam diese Kehrtwende in der im Frankfurter Paulskirchenparlament gehaltenen bekannten Rede von Wilhelm Jordan, der sich offen für einen „gesunden Volksegoismus“ der Deutschen aussprach. Diese Haltung wurde von der liberaldemokratischen Mehrheit der Frankfurter Nationalversammlung akzeptiert. Man versteht jedoch nicht das spätere Verhalten der meisten deutschen Liberalen, die Bismarcks Politik in den Einigungskriegen, im Kulturkampf und in der im preußischen Teilungsgebiet Polens realisierten harten Germanisierungspolitik unterstützten, wenn man nicht die grundlegende Tatsache berücksichtigt, dass weite liberale Kreise in Deutschland die Logik dieser „Realpolitik“ bereits viel früher übernommen hatten. Von eben dieser „Übergangszeit“ erzählt das Buch von Jan Kucharzewski.
Erstmals veröffentlicht wurde die Studie im Jahre 1908. Sie erschien in einem besonderen historischen Augenblick, da das preußische Parlament damals eine Reihe antipolnischer „Ausnahmegesetze” verabschiedete. Diese gipfelten im „Sprachgesetz“ (das die Verwendung der polnischen Sprache im öffentlichen Raum radikal einschränkte) und im „Enteignungsgesetz“, das die Konfiszierung polnischen Großgrundbesitzes zugunsten der seit 1886 tätigen „Preußischen Ansiedlungskommission für Westpreußen und Posen“ erlaubte. Der Verfasser verhehlt nicht, dass er der polnischen Leserschaft mit seiner Studie die intellektuellen Wurzeln der Politik des preußisch-deutschen Nationalliberalismus, der die antipolnischen Maßnahmen der Regierung in Berlin im Landtag unterstützte, vor Augen führen will.
Jan Kucharzewski gilt als ausgewiesener Kenner der Geschichte der russischen politischen Kultur im 19. und 20. Jahrhundert. Dieser Thematik ist sein Opus magnum, die mehrbändige Reihe „Vom Weißen zum Roten Zarentum“, gewidmet. Die Studie zur „Polenfrage im Frankfurter Paulskirchenparlament” ist von deutlich geringerem Umfang. Sie behandelt jedoch ein sehr wesentliches Kapitel der Geschichte Deutschlands und der deutsch-polnischen Beziehungen im 19. Jahrhundert. Die vorliegende Neuauflage soll zugleich daran erinnern, dass Kucharzewski uns auch heute noch etwas Wichtiges über die Geschichte der politischen Kultur unserer zwei bedeutendsten Nachbarländer zu sagen hat.
Herausgegeben mit finanzieller Unterstützung der Stiftung für deutsch-polnische Zusammenarbeit.