Książki z ideami wolnego świata

Instytut Dziedzictwa Solidarności w Gdańsku powstał w 2019 roku, aby upamiętniać i promować historyczne dziedzictwo Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, ruchu społecznego Solidarność oraz antykomunistycznej opozycji, a zwłaszcza polskiej pokojowej rewolucji obywatelskiej z sierpnia 1980 roku. Organizujemy m.in. wystawy, prowadzimy działania edukacyjne, kulturalne, społeczne i naukowe, przeprowadzamy notacje z naocznymi świadkami historycznych wydarzeń. Promowaniu historii i ideałów Solidarności służy również działalność wydawnicza. Wśród tytułów opublikowanych przez Instytut, także w angielskiej wersji językowej, można znaleźć zarówno szczegółowe historyczne opracowania, katalogi organizowanych przez IDS wystaw, jak i bogato ilustrowane albumy okolicznościowe czy książki napisane dla czytelników, którzy zazwyczaj nie czytają publikacji naukowych. Nasze książki w formie e-booka można pobrać ze strony Instytutu: www.ids1980.pl.

W 2025 roku po raz kolejny wzięliśmy udział w Targach Książki Historycznej w Warszawie. Tym razem na targach zadebiutowała nasza najnowsza publikacja autorstwa prof. Macieja Urbanowskiego „Literatura stanu wojennego 1981–1989”. Została ona uznana przez recenzentów za wybitną wśród opracowań literatury współczesnej. Profesor Maciej Urbanowski przedstawił w niej całościowy model polskiej literatury w latach 80., a więc w czasach szczególnie ważnych dla polskiej historii współczesnej, gdy polskie społeczeństwo zorganizowane w NSZZ „Solidarność” doświadczało ciężkiej próby w starciu z totalitarną i opresyjną władzą.

Z powodu burzliwej historii polskiej państwowości polska literatura na przestrzeni dziejów często mocno była związana z wydarzeniami politycznymi. Tak też się stało w latach 80., gdy proces demokratycznych przemian – zapoczątkowany wielkim strajkiem w Sierpniu ’80 oraz powstaniem niezależnego związku zawodowego i ruchu społecznego Solidarność – został w Polsce przerwany przez ogłoszenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku. Wojna jaruzelsko-polska znalazła swe odbicie w wielu utworach literackich, w których autorzy dawali obraz rzeczywistości, często bardzo traumatycznej i jednocześnie skomplikowanej, a także formułowali oceny dotyczące postaw społecznych i poczynań totalitarnej władzy.

Książkę bardzo pozytywnie ocenili recenzenci. Profesor Włodzimierz Bolecki napisał m.in.: „»Literatura stanu wojennego 1981–1989« jest wielkim osiągnięciem naukowym prof. Macieja Urbanowskiego. To książka wybitna, która – mimo skromnych deklaracji Autora – rzuca wyzwanie opracowaniom literatury współczesnej, pomijającym fenomen literatury stanu wojennego. […] O niezwykłości i wybitności publikacji Urbanowskiego przesądza nie tylko samo podjęcie zapomnianego (a nawet niechcianego) tematu, które wymagało badawczej odwagi, ale przede wszystkim sposób opracowania »literatury stanu wojennego«. Książka zawiera szczegółowe informacje o kontekście historycznym omawianej literatury, nieprzebrane bogactwo informacji o czasopismach, wydawnictwach, tytułach, redakcjach i utworach, a przede wszystkim jest arcyrzetelną, literaturoznawczo perfekcyjną prezentacją problematyki poszczególnych utworów i głównych tematów krytyki literackiej towarzyszącej literaturze stanu wojennego. […] To dzieło skończone, pełne, przemyślane i oryginalne w każdym elemencie”.

Profesor Krzysztof Dybciak podkreślił, że „Jest to książka wybitna naukowo i ważna dla świadomości narodowej współczesnych Polaków. Przedstawia całościowy model naszej literatury w latach 80., ocalając od niepamięci lub lekceważenia odrębny okres istnienia polskiego piśmiennictwa. […] Na szczególne uznanie zasługuje obiektywizm prof. Macieja Urbanowskiego – często cytuje i obdarza pozytywnymi ocenami autorów, którzy przez dziesięciolecia krytykowali etos Solidarności i polski patriotyzm, ale których dorobek z lat 80. jest niepodważalny. […] Co więcej, spory fragment poświęca paszkwilanckiej powieści Romana Bratnego »Rok w trumnie«, omawiając ją z wyjątkowym spokojem. Nie stosuje natomiast ulgowej taryfy wobec pisanych z perspektywy czasowej niesprawiedliwych, nawet lekceważących tekstów o literaturze stanu wojennego. Omawia je obiektywnie, ale surowo; »perfidnym« słusznie nazywa zestawianie utworów stanu wojennego z dokonaniami realizmu socjalistycznego, ponieważ zupełnie inne były geneza, cele, zawartość semantyczna i aksjologiczna wartość obu porównywanych zbiorów tekstów literackich”.

Warto przypomnieć, że książka Macieja Urbanowskiego nawiązuje formą do wydanej przez Instytut rok wcześniej publikacji Krzysztofa Kornackiego i Arkadiusza Bileckiego „Solidarność na ekranie. Wizerunki fabularne” – to absolutnie pionierska i jednocześnie wielce udana próba ukazania różnych przedstawień Solidarności oraz powiązanych z nią wątków w filmie z ostatnich 44 lat. Autorzy tej książki podjęli się trudnego zadania usystematyzowania i opisania filmów, w których pojawia się Solidarność – jedno z najważniejszych zjawisk społecznych w dziejach współczesnej Polski, Europy i świata.

Dużą popularnością na naszym stoisku podczas tegorocznych targów cieszyło się też drugie wydanie książki Ewy Gierszewskiej-Vogels „Zapiski ze zbuntowanego miasta”. Autorka po wielu latach zdecydowała się wydobyć swoje wspomnienia na światło dzienne. Znajdziemy w nich bardzo emocjonalny i realistyczny zapis rzeczywistości, która już minęła, ale jej obrazy pozostały w naszych sercach i świadomości zbiorowej. Trudne, ciemne dni stanu wojennego i krwawej rozprawy upadającej ekipy Władysława Gomułki ze społeczeństwem w grudniu 1970 roku wybrzmiewają w tej publikacji niezwykle mocno.

Cały dorobek wydawniczy Instytutu Dziedzictwa Solidarności jest dostępny na naszej stronie: www.ids1980.pl w formie e-booków. Jesteśmy przekonani, że nasze publikacje przyczynią się do upowszechnienia wiedzy o dziedzictwie Solidarności – ruchu społecznego, który działając według idei non violence, czyli bez stosowania przemocy, niósł na swych sztandarach uniwersalne wartości wolnego świata.